Op 6 september geeft Theo Kuipers un ‘simmerjûncollege’ (someravendkolleezje) over misdryf en straf in 18de eeuws Franeker. De lezing fynt plak in de Botniastins op de Breedeplaats in Franeker en begint om 20.00 uer. Toegangkaartsys an de saal of reserveare by de Academie van Franeker.
As foarproêfke un nij Skandebankje. Ut lag al un skoft ‘op ‘e plank’ maar Theo hèt ut nou maar us útskreven.
Un ferskrikkeluke tragedy | Theo Kuipers
As der een groat ferskil is tussen feroardelingen in de 18de eeuw en teugenwoardig dan is dat wel de fraag: ‘Wêrom hestou dat deen?’ Of ut nou gaat om krumeldyfstallen, mishandeling, skellerij of moard, over achtergrônnen, beweegredenen of geestesgesteldhyd fan terechtstaande persoanen lees je in de prosesferslagen geen woard. Ut kon de rechters in dy tiid ok niks skele wat de oarsaken waren. Ut ging om: wie het wat deen en kin je bewize wat je beweare. Dy bewizen hè wij achterôf ok nyt en wij kinne niks anders dan dêr met wat slagen om ‘e hân self infulling an geve.
Dy rúmte om ut self in te fullen is behoarluk groat by un ferskrikkeluke gebeurtenis dy um ôfspeult het in de nacht fan donderdag 6 july 1702 op ut Fliet in Franeker. Ut was rôn un uer of een nachts dat Jochem Gerrits syn hús an ut Fliet útging om te gaan ‘na het tichelwerk alwaer hij arbeijde’. Hij had krekt dêrfoar syn twee pas geboaren jonkjes an syn frou ‘overgegeven om deselve de borst te geven en na sulx gedaan sijnde, heeft deselve weder in de wiege geleght en geseijt tegens haar: “nu lief, nu magh ick wel gaan”, waarop sij seijde: “ja, gaan nu maar heen en haar hebbende goede morgen geseght”’.
Wat um dêrna in ut hoofd fan syn frou Dirkje Dirks ôfspeult het, is nyt makkeluk in woarden te beskriven. Met de wetenskap fan nou súden we ut miskyn ferklare met un post natale depressy. Hoe ut ok weest het, feit is dat Dirkje hur beide kyndsys, un tweeling, ‘uijt de wiege genomen hebbende ende een voor ende andere nae in de regenwaterstonne geworpen ende also moarddadigh heeft omgebragt.’ Ut mut âldermalst rommelt hewwe in hur hoofd en eefkes later klopt se midden in ‘e nacht an bij ut hús fan hur buerman Pieter Fransen en fertelt hem wat se deen het. Pieter het dêrna ‘haastigh geklopt’ an de deur fan de kraamfrou Janneke Sijbrens dy in ut achterhús fan Jochum en Dirkje woande, seggende: ‘staan op want Dirkje heeft nog aanstonds gesegd dat sij haar beide kinderen heeft verdronken.’
Tegare bin se op ondersoek útgaan en fonnen de beide kyndsys in de regenwaterton. Se hadden de ruften nòg om! In hur getugenis ferklaart Dirkje dat se deur groate ‘alteratie en mismoedigheijt’ tot hur daad kommem is. Wat suks ok inhouwe mag, we kinne ôns der einluks geen foarstelling fan make. Maar ut ‘quote erat demonstrandum’, ofwel dat wat bewezen wurde moest, was met de bekentenis fan Dirkje bewezen. Dirkje wurde nòg dyselde dag gefangen setten en alle betrokkenen wurde ferhoard. Maar met de ferklaring fan Dirkje dat se hur beide jonkjes, dy nòg maar 10 dagen oud waren, helendal allleen ferdronken het, was ut ondersoek gau klaar.
Ut was, hoe je ut ok wende of keare, un ferskrikkeluke tragedy. En foar Jochem Gerrits mut ut helendal un hel weest hewwe. Hij moest negen dagen later (!!) fernimme dat syn frou feroardeeld wurde ‘omme bij den scherprechter in een sack gestoocken ende in ’t diept omtrent de galghe verdronken ende versmoort te worden.’ De rechter bepaalde dêrnaast ok nòg us ‘dat het lichaam in de sack op een staeck ende radt ten spectacule sal worden gestelt, houdende in ijdere handt een gemerckte pop.’
Foar Jochum was ut ok afskuwluk. Hij raakte nyt alleen syn beide jonkjes kwyt, maar ok syn frou. En dan al dy praatsys dy fanself as un lopend fuurke deur de stad gongen. Dy gongen toen krekt su snel, en krekt su mâl, as teugenwoardug de sosjale media. En reken der maar nyt op dat der feul moederasy met Jochem weest het, as ut gaat om mentale hulp of finansjele ondersteuning. Ut sú mij niks ferbaze as hij na un paar dage wear an ut werk was op ut tichelwerk.