Over ôns, un 20ste eeuws Franeker sprookje
Der was us un groepke Franekers dy mekaar troffen hadden op de Facebookside Friends of Frjentsjer. In ut foarjaar fan 2014 praten se ôf om in de Franeker Stadsherberg us wat beter kennus te maken. Hoewel se heel ferskillend fan achtergrôn, leeftiid en karakter waren, hadden se dry dingen gemeen. Se waren geboaren en opgroeid in Franeker en praten Franekers. Dat laatste was nyt su fanselssprekend want in Franeker wurde (en wurdt) ok Nederlâns en Frys praten.
Genoatskap foar ut Behoud fan ut Franekers geboaren
Ut klikte goëd en se besloaten om un Genoatskap op te richten foar ut behoud fan hun geliefde taaltsy, ut Franekers. Ut Genoatskap foar ut Behoud fan ut Franekers (GBF) was geboaren en breidde um na dy tiid út met nòg un antal meensen, wêrfan sommugen kwamen en ok wear ferdwenen. Maar de faste kern bleef. In ut froege foarjaar fan 2015 gebeurde der wat bisonders. De Genoaten hadden hun anmeld bij de Kamer fan Koophannel en statuten skreven, dy nou plechtug ondertekend wurden.
Ut stôn fol met prachtuge belòftes suas: ‘study en befòrdering fan ut Franeker stadsdialekt’. En ut ‘òrganisearen fan taalaktiviteiten suas fertaalwedstriden en un Groat Franeker Diktee’. Maar de belangrykste doelstelling was eigenluk totale onsin: Ut skriven fan un Franeker Woardeboek met tussen de 10.000 en 15.000 woarden en dat moest klaar weze in 2020. Dêr moest eigenluk un tovenaar an te pas komme om suks foar mekaar te krijen. Ut was in feite onbegonnen werk.
Taalgids
Tòch waren der dry mannen, Wim Aalbers, Tammo Feenstra en Klaas Wagenaar su entousiast om der met te beginnen. Opset was om earst maar us un lijst met 1000 woarden samen te stellen. In dy beginperioade was Wim Aalbers ok al begonnen met un internetpagina “Franekers su’t mut…” Dêrin beskreef hij allerlei eigenaardugheden fan de spelling fan ut Franekers. Toen hij met Tammo en Klaas in gesprek raakte over de spelling fan dy earste 1000 woarden ontstôn langsamerhân ut idee dat der earst un boekje komme moest met spellingregels foar ut Franekers. Dat wurdde in 2017 de Taalgids foar ut Franekers met dry jaar later un ferbeterde en útbreide útgave.
Drytal
Terug naar dy beginperioade. Suas ut gaat in sprookjes, lyp ut in earste instansy foar geen meter. Ut drymânskap kon soms wel un maand eamele en stinne over ut skriven fan een woard. De ferskillende karakters fan de dry mannen dy alle dry fasthoudend waren, speulde dêrin un stevuge rol. Maar in sprookjes binne der ok situasys dy onfoarspelbaar en wonderluk binne. Dat was ut plòtseling overlijden fan Tammo Feenstra, tidens syn fakânsy in Frankryk, ok. Su inenen was ut met Tammo gebeurd. Spitug was ok dat Klaas Wagenaar un skoftke later om persoanluke redenen syn metwerking stòpte.
Wim stôn der alleen foar. Maar der kwam gelukkug fersterking. Anneke Tulp en Annalies Van der Pol-Bouma namen de open fallen plekken in. Un sprookje kin nou een kear nyt sonder un drytal.
Pòltsys
Wim wurde de angever fan nieuwe woarden en anjager fan ut proses. Anneke en Annalies stuerden ‘m bij wêr dat noadsakeluk was. En der kwamen met regelmaat pòltsys op un besloaten side fan Facebook wêr de Genoaten fraagd wurde om hun foarkeur út te spreken over de skriifwize fan un woard. By mearderhyd fan útbrachte foarkeuren wurde su’n woard dan toefoegd an ut woardeboek. Der wurde nou wel foarútgang boekt maar der was nog geen dúdeluk besef wat nou wel/nyt opnommen wurde moest.
We waren om in Franeker termen te bliven ‘met mekaar wat op ‘e doële’. Maar un sprookje het ok altyd un bovennatuerluke ontknoping of skerniermoment. Su’n ‘Deus ex Machina’ was foar ut Franeker Woardeboek ut moment wêrop as un knyn út ‘e hoëd ut Leewarder Woardeboek tefoarskyn kwam. Un kompakt boekje met su’n 10.000 woarden. Besloaten wurde om, as stip op ‘e hoarison, ut Leewarder Woardeboek as foarbeeld te nimmen. Dat gaf dúdelukhyd en richting an de spelling dy trouwens nyt in alle opsichten overnommen wurde.
Duvelstoejager, drammer en driver
Omdat Franeker in tussentiid onderdeel wurden was fan de nije fiertaluge gemeente Waadhoeke wurdden naast fertalingen in ut Nederlâns en Leewarders ok Frys en Bildts toefoegd. En krekt as in un sprookje was ut nou gewoan un kwesty fan tiid en deursette. Dat gebeurde met un gewelduge disipline en fasthoudendhyd. De groate sterkhouwer achter dese insteek was de hoofdrolspeuler fan ut sprookje. Wim, noemd um self op de achterflap fan ut woardeboek un duvelstoejager, drammer en driver, en ik dink dat Anneke en Annalies dat ok faak dòcht hewwe. Maar in sprookjes is der nou een kear ok faak un boaze man òf frou dy de boel wat anjaagt.
Maar wat mutte we bliid weze, dat Wim met passy en deursettingsfermogen disse rol speult het. Sels un ferblyf op de IC fan ut sikenhús deur Koroana kon nyt ferhindere dat y der naderhân wear met deur ging. Sònder Annelies en Anneke tekòrt te doën kin we rustug stelle dat sonder Wim ut werk nyt ôfkommen was. We kinne dat nyt genoeg beklemtoane. Met sprongen fan seuvenmylslearzen het de kapitein met syn faste bemanning ut skip met woardeboeken na seuven jaren fan hard werken nyt alleen in ‘e haven mar ok an ‘e wal kregen.
Ut Franeker woardeboek is klaar. Fanself eindugt un sprookje ok met un moraal. Dy moraal sit in de konstatearing dat un dialekt of tongfal nyt altyd un eigen taal toestaat, maar wel un eigen stem. En dy stem, foar un lang en gelukkug leven, leit foar ut Franekers nou beskreven in dit prachtuge woardeboek.
Theo Kuipers, foarsitter GBF