De omkearde waarhyd | Theo Kuipers
Un feroardeling fan un foaroardeel pakt faak onfoardelug út. Dat was eigenluk ok ut gefal bij de saak fan Elisabeth Badenhof, frou fan akademysekretarus Poppius Roorda. Se moest hur in april 1734 ferdeduge teugen twee anklachten. De earste was dat hur dienstmeiske Evertje Ynses hur beskuldugde dat sij met opset deur frou Badenhof fan de bovenste trede fan de sòldertrap òfduwd was en ‘een sware wonde aen de eene sijdde fan haer hoofd hadde en een grote schuddinge der hersens.’ De tweede anklacht was dat sij met false foarwensels an hur bewakers ontsnapt was en um teugen un útdrukkeluk ferbòd fan ut gerecht smeart was út Franeker.
Na un skoftke is sij wear te foarskyn kommen en mut se hur foar ut Hof van Friesland ferweare. Wêr se al dy tiid weest het, wurdt nyt dudeluk maar se het (samen met hur man?) alle tiid had om hur ferdeduging goëd op poaten te setten. In dat ferwear wurdt Evertje delsetten as un leugenaar, un dievegge en foaral as un suuplap dy aldergeduerugst dronken was. Ut lykt der sterk op dat de twee andere dienstmeiskes onder druk setten binne en dat der befrynde notabelen inflústerd binne om Evertje in un kwaad daglicht te stellen.
Ut liigt der nyt om wer se allegaar met komme om Evertje swart te maken. Se sú Evertje fan de trap fallen weze omdat se ‘op die dag meer drank geconsumeerd hadde, als haer noodig was en door dronkenschap plotselijk van de trap is gefallen op de grond.’ De ferklaring fan Evertje dat frou Badenhof hur toen ok nòg ‘op een goddelooze wijse een schop in hur gat soude hebben gegeven’ wurdt teugensproken deur de twee andere dienstmeiskes die ‘verklaren dat sulks onwaerachtig is.’
Fan un dyselde dag fermiste ‘bouteille Engelse eel’ (fles Engels bier) wurdt insinueart dat Evertje der ok skuldug an is. Un bewiis dêrfoar is der nyt. Apart is ok de ferwizing naar un nyt met name noemde ‘Burgemeester der steede Bolsward’ die ferklaarde dat as ‘de jenever of brandewijn over het huijs bleef staan, deselve altijd leedig wierde, terwijl Evertje bij ons als dienstmaagd woonde.’ Koopman Frederik Schiere út Harlingen maakt ut nòg bonter deur te bewearen dat toen Evertje bij hun werkte hij hur in de kelder fonnen het bij un ‘vat Breemer bier, leggende met de mond open onder de kraen van ’t vat.’ Ok hier wurde geen bewizen foar andragen.
Ferder wurdt Evertje nòg beskuldugd fan ut stelen fan húsraad en ‘andere quadaerdige saken en genoodsaekt sijn geworden om Evertje binnentijds uijt haer huijs te laten gaan.’ En dat Evertje ok ‘bij haer vertrek heeft mede genomen, een nieuw hemd en vrouwenmuts dewelke naderhants vermist sijn.’ Ut binne allegaar ferdachtmakingen om Evertje in un kwaad daglicht te stellen. Bewizen wurde nyt andragen. En de adfokaat fan frou Badenhof doët der nòg un skepke bovenop deur te stellen dat Evertje ‘die zich in dronkenschap heeft verlopen en aen dieverij heeft schuldig gemaekt, tot het geven van getuygenis geheel incapabel is.’ Ut is dudeluk dat de een syn waarhyd nyt de waarhyd fan de ander is.
Maar as frou Badenhof su overtúgd was fan de kwaadaardughyd fan Evertje en hur eigen onskuld, wêrom is se dan op ‘e flucht slagen? Ok dêr het hur adfokaat un mooi ferhaal foar bedocht. Hij seit dat frou Badenhof ‘met goede reden bedugd was, dat sij naar ’t Blokhuis gevoerd met een onuitwischelijcke schande beladen zoude worden.’ En dat in su’n sitewasy ‘ook de ingeschapen liefde tot de vrijheid zeer klaer toont, dat ijmant, al is hij ook onschuldig, tot vlugten genegen is.’
Apart is ok dat der in de prosesstukken geen enkel ferwear fan Evertje te fienen is. Dat is opmerkeluk omdat berooide en armoeduge ferdachten altyd un pro-deo adfokaat toewesen kregen. Sú suks toefal weest hewwe? Evertje was fanself nyt juridys onderleid en had geen getugen dy foar hur pleitte konnen. Ut was hur waarhyd teugen de waarhyd fan meensen dy maatskappeluk un streepke foar hadden.
De anklacht teugen frou Badenhof dat sij Evertje fan de trap dúwt het, wurdt deur ut Hof dan ok nyt ‘ontvanghbaer verklaert’. Maar frou Badenhof wurdt wel feroardeeld tot ut betalen fan ‘de costen van den processe tot ’s Hoff tauxatie.’ Ut Hof had goëd in ‘e gaten dat frou Badenhof mear skúve kon dan Evertje. En dêrmet kwam der tòch un bitsy, òf beter seit, un ferrekt klein bitsy, gerechtughyd.